Кыһыл Үрүйэ сыырын амсайыахпыт

Муус устар 25 күнүгэр Саха сирин Ил Дархана А.С. Николаев Ил Түмэн VII-с (уочараттаах) пленарнай мунньаҕар ситэриилээх былаас 2018 сыллаах үлэтин  отчуотун билиһиннэрэригэр, тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар сүрүн соругунан, Саха сирин олохтоохторун аһынан-үөлүнэн хааччыйыы буоларын ыйбыта. «Төһө кыалларынан  тыа хаһаайыстыбатын производственнай кээпэрэтииптэрэ,  кэтэх уонна кэлэктиибинэй хаһаайыстыбалар – үрдүк хаачыстыбалаах олохтоох бэйэ үүтүн-этин, аһылыгын  элбэҕи оҥоруохтаахтар», - диэн Ил Дархан  чопчу бэлиэтээн этэн турар. Тыа дьоно барахсаттар,  кыһыҥҥы томороон тымныыны, сайыҥҥы өҥүрүк куйааһы  аахсыбакка биир күн өрөбүлэ суох, сүөһү көрөн түбүгүрэллэрин түмүгэр үүт – эт аспыт баар буоллаҕа. Онтон мантан ас арааһын оҥорор тэрилтэнэн  Мохсоҕоллоохтооҕу «Хаҥалас-Ас»  тыа хаһаайыстыбатын производственнай кээпэрэтиибэ буолар.

Ил Дархан соругун хайдах толоро олороллорун билсэ Мохсоҕоллооххо үүт собуотугар «Хаҥалас-Ас» ТХПК бара сырыттым. Үүт астыыр сыахха  эдэр дьон эрчимнээхтик үлэлии сылдьалларын көрдүм. Бу манна үлэни-хамнаһы этинэн-хаанынан билбит, дьону-сэргэни кытта элбэхтик алтыспыт, саҥалыы көрүүлээх дириэктэр Иванов Валентин Иванович бу хаһаайыстыбаҕа үлэлиэҕиттэн саҥа сонун хамсааһыннары салгыы киллэрэ сылдьар.

- Сыахха сылдьыбатаҕым хас да сыл буолбут, сыах анал тэриллэринэн туолбут.

- Быйыл кыһын үүт аҕыйаҕар үүт собуотун үлэтин кылгас кэмҥэ тохтотон өрөмүөн үлэтин ыыттыбыт. Чуолаан үүт аһы астыыр тэриллэри саҥаларга урарыттыбыт. Саҥа үүт бородууксуйатын буһарар пастеризатордары  ыллыбыт, итини таһынан үүт аһа барар турбаларын  уларыттыбыт. Билигин үлэлииргэ судургу уонна тэтиммит арыый түргэтээтэ.  Сыл бүтүүтэ баар тэриллэри кыралаан саҥардыы үлэлэрин салгыы ыытыахпыт. Ити барыта оҥорон таһаарар бородууксуйабыт улаатарыгар уонна тупсарыгар туһуланар.

- Үүтү ханнык нэһилиэктэртэн тутаҕыт, туох астары оҥороҕут?

-Сиикэй үүтү Төхтүртэн саҕалаан Булгунньахтаахха диэри баар, үүтү тутар пууннартан тутабыт. Онтон Тойон Арыыттан Иһиккэ диэри уонна илин эҥээр Хачыкаакка уонна Кыһыл Үрүйэҕэ арыы сыахтара үлэлииллэр. Үүт элбэх сайыҥҥы кэмигэр, сууккаҕа алта туонна сиикэй үүттэн араас  астары оҥоробут.  Өрүү оҥорорбут курдук  ынах арыытын, үүтү, чөчөгөйү, сүөгэйи 42%, иэдьэгэйи, кефири 1%, йогурт биэс арааһын, мантах сайын йогурт сэттэ арааһын оҥорор буолуохпут. Бородууксуйабыт  Дьокуускай к. уонна улууспут маҕаһыыннарыгар атыыга хамаҕатык барар.

- Кыһыл Үрүйэҕэ сыыр оҥоруохпут диэбитиҥ билиһиннэр эрэ.

- Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин  нөҥүө, «Тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарар, атыылыыр кээпэрэтииптэрин өйүүр сыалтан, матырыйаалынай – тиэхиньиичэскэй базаларын сайыннарыыга ороскуоттарын сорох өлүүтүн үбүнэн  хааччыйыыга  көмө субсидия» анал бырагыраамматыгар киирсэн грант кыайбыппыт. Кыһыл Үрүйэҕэ урукку уу кутар собуотун  дьиэтин Хачыкаат олохтоох дьаһалтатыттан куортамҥа ылан өрөмүөн үлэтин саҕалаатыбыт.  Биһиги онно сыыр сыаҕын былаанныыбыт, сыыр хас да арааһын оҥорор буолуохпут. Ити сыалга 13  мөл суумалаах тэриллэри атыылаһан аҕалан туруорабыт, барыта кэлэн турар.

- Сахабыт сирин кылгас сайынын саамай күндү бэлэҕинэн сир аһа буолар. Кэлиҥҥи сылларга тыа сирин дьоно-сэргэтэ тыаттан отонноон дохуот аахсар буоллулар. Бастаан утаа күөх луугу тутар буолуоххутуттан  дьон сэҥээрэн ылсан барбыта.

 -Быйыл да хаһаайыстыба, бу салааҕа былаана элбэх. Былырыын  хаптаҕаһы, биэ эмиийин, отону, сугуну тутан саҕалаабыппыт. Аҥаардас отону  сэттэ туоннаны дьон туттарбыта.  Быйыл өссө элбэҕи тутарга былаанныыбыт, саҥа көрүҥ быһыытынан бэс сибиэһэй туорааҕын тутуохпут, онтон олус минньигэс үчүгэй барыанньа оҥоһуллар. 

-Үөдэй нэһилиэгэр эти, балыгы уонна сир аһын оҥорон таһаарар сыаҕы хаһыс да сылын таһаарыылаахтык үлэлэтэҕит, улууспут атын нэһилиэктэригэр маннык сыахтар аһыллыахтара дуо?

- Итинник сыахтары инникитин Сиинэҕэ (баһылык А.М. Шадрин) уонна бу Эркээни хочотугар былаанныыбыт, кэмэ көрдөрөн иһиэҕэ. Быйыл сыалыһар балыгы тутууну  улуус иһигэр эрэ буолбакка, атын улуустартан Усуйаанаттан, Кэбээйиттэн тиийэ алта туонна курдугу тутан астаан атыыга таһаардыбыт.

- Былырыын Үөдэй нэһилиэгэр оҕуруоттаах дьоҥҥо корнишон оҕурсуу сиэмэтин тарҕаппыккыт төһө барыстаах салааный?

- Былырыын дьон бэркэ туттарбыттара, быйыл улуус үрдүнэн бу оҕурсуу сиэмэтин босхо тарҕатабыт. Аны күһүн аһын биэрэр кэмигэр нэһилиэнньэттэн 10-12 см кээмэйдээх оҕурсуну киилэтин 100 солк. тутуохпут. 

Түмүктээн  эттэххэ, манна үлэлиир үлэһиттэр  орто хамнастара 27 тыһыынча солкуобайы  илиилэригэр ылаллар. Олохтоох бэйэ сибиэһэй аһа хас биирдии ыал сандалы остуолун толоро турар. Онтон эдэр ыччат дьон оҥорон таһаарар эйгэҕэ сыстан, үлэлээн-хамсаан бу курдук олоҕун  оҥкулун оҥоһуннун!

Уйбаан УЙГУУРАП,

ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ.